Wat is een catfish? Redenen, herkennen en voorkomen

Als sommige mensen niet gelukkig zijn met zichzelf, zijn ze van mening dat ze wel gelukkig kunnen zijn door zich voor te doen als iemand anders. Ze hebben het gevoel dat ze niet zichzelf kunnen zijn. En door de identiteit van iemand anders over te nemen, kunnen ze zich wel uitdrukken, zonder dat hun onzekerheden hen tegenhouden. Het is slechts een van de voorbeelden waarom iemand een andere online identiteit aanneemt, of zich anders voordoet dan in het echt.

De catfish is een bizar fenomeen, gepopulariseerd door de opkomst van het internet en de bijbehorende anonimiteit. En dankzij social media en dating apps is dit fenomeen alleen maar verder gegroeid. Het internet is een essentieel onderdeel van je leven, maar catfish-achtige verhalen maken het een angstaanjagende plek. Want hoe weet je nu of iemand echt is, of een fictief karakter in een virtuele wereld? Sociale media brengt je samen met de mensen die je kent, maar ken je ze wel goed genoeg?

Wat is een catfish?

Afgezien van het feit dat een catfish een soort riviervis is, ook wel bekend als de meerval, beschrijft de term catfish ook een bedrieglijke situatie. Het is jargon voor iemand die een ander verleidt met een valse online identiteit. Terwijl je denkt dat je weet hoe deze persoon eruit ziet, word je in val gelokt met foto’s die van iemand anders zijn. Met andere woorden: de catfish creëert een of meerdere valse online identiteiten om andere mensen in de val te lokken en te misleiden.

De catfish gebruikt de kracht van technologie om de ware identiteit te verbergen en gaat met de valse identiteit relaties aan met anderen. Uiteraard kan dit niet goed gaan, met een teleurstellend einde voor beiden. Het gedrag laat zien dat online chatten niet alleen rozengeur en maneschijn is.

Als je niet oplet raak je verstrikt in een web van misleiding. En als je niet voorzichtig bent, dan kan dit tot heel wat ernstige gevolgen leiden. Zo kun je als slachtoffer verliefd worden op iemand die niet bestaat, of die er in het echt heel anders uitziet en continu tegen je heeft gelogen.

Iemand misleiden met een vals profiel wordt ‘catfishing’ genoemd.

Waar komt de term vandaan?

De betekenis van catfish in de zin van het misleiden van anderen is afkomstig van de gelijknamige documentaire Catfish uit 2010, geregisseerd door Henry Joost en Ariel Schulman.¹ Het verhaal gaat over een jonge man, Nev Schulman, die wordt bedrogen door een vrouw met een nep Facebook-profiel. Hij denkt een relatie te hebben met een jonge, aantrekkelijke vrouw, maar spreekt in feite al lange tijd met een vrouwelijke veertiger, die bovendien al getrouwd is. Ze bleek het profiel volledig te hebben verzonnen.

^{Bron: GIPHY}

De oorsprong

De term ontleent zijn naam aan een oud verhaal over de catfish waarin gezegd wordt dat vissers de catfish samen met codfish verscheepten, omdat ze de laatste alert en actief zouden houden waardoor ze beter zouden smaken. Dankzij de documentaire wordt dit nu gebruikt als metafoor voor iemand die zich als een ander voordoet. Want, zo wordt in de documentaire gezegd, het zou helpen om het beste in iemand naar boven te halen.²

Na de release van de documentaire ‘Catfish’, bleek dat veel meer mensen op dezelfde manier gedupeerd waren op het internet. Nev werd door velen van hen benaderd, en dit zorgde voor de start van MTV’s reality-show: Catfish. De televisieshow werd voor het eerst in november 2012 uitgezonden en mede georganiseerd door Nev Schulman. In de show worden mensen in online relaties gevolgd, die willen weten of ze met een echt persoon contact hebben, of met een catfish.³

De televisieshow Catfish van MTV veroorzaakte een wijdverspreide interesse in het fenomeen van catfishing en wordt nog steeds in veel landen uitgezonden. Dankzij de vele afleveringen en catfish-verhalen hebben we een goed beeld van hoe catfishing gemeengoed werd in de online datingwereld. Maar wie zijn deze catfish? En waarom doen ze het?

^{Bron: GIPHY}

Waarom doen mensen aan catfishing?

Vanwege de bloeiende online dating-industrie, is het catfish-fenomeen alleen maar verder gegroeid. Het gemak waarmee je je als iemand anders kan voordoen, gecombineerd met het snelle internet en de anonimiteit van de apps, heeft ertoe geleid dat je altijd op je hoede moet zijn voor de catfish. Een catfish kan verschillende redenen hebben om zich anders, of als iemand anders voor te doen, zoals de verhalen in het MTV-programma al lieten zien. Dit zijn een aantal redenen waarom mensen catfishen:

1. Onzekerheden

Iemand kan ervoor kiezen om een ander te catfishen vanwege persoonlijke onzekerheden. Ze beschouwen zichzelf als ‘lelijk’ of ‘ongewild’. En omdat ze zich ‘aantrekkelijk’ en ‘gewild’ willen voelen, gebruiken ze de afbeeldingen of identiteit van een andere persoon die wel aan dit beeld voldoet. Een ander voorbeeld in deze categorie is de catfish die niet zeker is over de seksuele geaardheid. Door zich als iemand anders voor te doen, kan deze persoon de nieuwsgierigheid verkennen zonder zichzelf te ontmaskeren.

2. Psychische stoornis

Iemand die lijdt aan een vorm van een psychische stoornis, kan moeite hebben de ware of authentieke zelf te onthullen. Bijvoorbeeld, als je een depressie hebt, dan kun je het gevoel hebben dat je niets waard bent. Je zelfbeeld is laag en het voelt alsof je ‘niet goed genoeg’ bent. En voor je gevoel is er maar één manier om met andere mensen in contact te komen: door te doen alsof je iemand anders bent.

3. Wraak

Er zijn mensen die iets meegemaakt hebben wat ze niet achter zich kunnen laten. Bijvoorbeeld, iemand heeft hen iets aangedaan waardoor ze wraak willen nemen. Dit kan een ex-geliefde zijn, die deze persoon eerder op een brutale manier heeft gedumpt, of iemand die ze niet konden krijgen. Om deze persoon terug te pakken nemen ze wraak: door de afbeeldingen van de persoon te gebruiken, of de persoon te misleiden met een nepprofiel.

4. Identiteit verbergen

Iemand die zijn of haar identiteit wil verbergen, kan daar verschillende redenen voor hebben. Of ze heeft al een relatie, of hij wordt in verband gebracht met oplichting, om maar twee voorbeelden te noemen. Om te voorkomen dat je het contact onmiddellijk verbreekt, doen zij zich voor als een ander. En hoewel je kunt checken of een identiteit echt is, trappen velen er nog steeds in.

5. Intimidatie

Online pesten maakt ieder jaar duizenden slachtoffers. Iemand scheldt je uit op of Instagram, of je wordt opeens door iedereen in je klas geblokkeerd op social media. Het kan nog erger: iemand heeft meerdere catfish-accounts aangemaakt om je fictief met meerdere personen tegelijk aan te vallen. En hoewel het een grote groep mensen lijkt, is het alleen de catfish die je maximaal wil pesten.

6. Fraude

Hoewel de ‘typische’ catfish er niet mee begint om anderen te kwetsen, zijn er ook mensen die je bewust willen benadelen. De enige reden waarom ze de identiteit van een ander aannemen, is om anderen geld afhandig te maken. In het klassieke scenario doen ze zich voor als een welgestelde buitenlander met een goede baan en vlekkeloze reputatie. En als je verliefd bent op deze catfish, dan gebeuren er plotseling allerlei dingen die alleen opgelost kunnen worden door een financiële bijdrage. Het is deze catfish maar om één ding te doen: je geld.

Wat de reden ook is: de catfish maakt altijd slachtoffers. Deze slachtoffers raken meestal verliefd op een persoon die niet bestaat. Zo kun je denken dat je verliefd bent op een Men’s Health-model, terwijl je in werkelijkheid gevoelens hebt voor een 45-jarige vrouw die al drie kinderen en een man heeft. En deze gehele deceptie kan behoorlijk schadelijk zijn voor je geestelijke gezondheid, vooral als je emotioneel veel hebt geïnvesteerd in de vriendschap of online relatie.

Slachtoffers van catfishing kunnen het uiterst moeilijk vinden om anderen te vertrouwen na deze beangstigende ervaring. Je kunt alles waarin je gelooft ter discussie stellen, omdat niets meer is zoals het lijkt. Het kan zowel je persoonlijke als professionele relaties beïnvloeden, op een negatieve manier. En naast de emotionele schade kun je er financieel of psychisch onder lijden.

Psychische aandoeningen zoals angst en depressie kunnen allemaal tot stand komen door catfishing. Het lijkt voor de catfish zelf vaak onschuldig, maar de gevolgen kunnen desastreus zijn voor het slachtoffer. Reden genoeg om eens te kijken naar hoe je kunt voorkomen dat je het slachtoffer wordt van een catfish.

Voorkomen dat je gecatfisht wordt

Hoe populair online daten ook is, er schuilt altijd het gevaar dat je gecatfisht wordt. De laatste tien jaren zijn de technieken van de catfish slimmer, meer sneaky en overtuigender dan ooit geworden. Sommigen hebben de kunst van verbergen van de identiteit tot in de kleinste details uitgewerkt, zodat niemand erachter kan komen wie men is. Gelukkig zijn er een aantal tekenen waarop je kunt letten om te voorkomen dat je wordt gecatfisht.

1. Afspraken worden niet nagekomen

Je hebt voor uren aan chatmateriaal opgeslagen op je smartphone nadat je dagenlang met elkaar berichten verstuurd hebt: het is tijd om af te spreken. Terwijl je de gehele dag zenuwachtig bent en volop denkt aan de date in de avond, zegt de ander plotseling de date af. Er is iets tussen gekomen waardoor jullie niet kunnen ontmoeten.

Een date annuleren kan. Dat dit één keer gebeurt tot daar aan toe. Maar als je dit vaker meemaakt en elkaar nog steeds niet kunt ontmoeten, dan komt het er waarschijnlijk nooit van.

2. De persoon heeft geen socialemediaprofielen

Het maakt niet uit wat de reden is. Maar als iemand geen socialemediaprofiel heeft, dan kan dit een teken zijn dat de persoon niet is wie hij of zij zegt te zijn. Vandaag de dag heeft iedereen een socialemediaprofiel. Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Maar als je twijfelt over de persoon, kan dit een van de tekenen zijn.

3. Een leeg socialemediaprofiel

Het is misschien een nog sterker teken als de persoon wél sociale media heeft, maar heel weinig vrienden of allemaal van hetzelfde geslacht. Hetzelfde geldt voor een socialemediaprofielen zonder selfies of foto’s waarop diegene zichtbaar is. Alleen maar foto’s van de natuur, dieren en andere algemene foto’s zijn niet genoeg. Mogelijk heeft deze persoon iets te verbergen, zoals de ware identiteit.

4. Geen persoonlijke details

Hoeveel weet je nu eigenlijk écht over degene die je spreekt? De smalltalk kan nog zo leuk zijn, er moeten ook echte vragen gesteld worden. Vragen die je meer vertellen over met wie je te maken hebt. Weet je de achternaam al of wil de persoon dat nog niet zeggen? Persoonlijke details kunnen je leiden naar de echte persoon. Als je merkt dat de ander deze details liever niet met je wil delen, dan is dit een teken dat de persoon zich mogelijk als een ander voordoet.

5. Ontdekken van leugens

Iemand leren kennen en steeds liegen is de slechtste start die je kunt maken. Het is in een relatie niet gewenst, maar ook niet in het voorstadium. In deze fase is het zelfs een enorme afknapper; waarom zou iemand nu al liegen? Een leugenaar die je in de beginfase al betrapt op liegen is een typische catfish. Het begint met een klein leugentje en voor je het weet blijkt alles een leugen te zijn.

6. Vragen worden ontweken

Als je iemand leert kennen, dan mag je zoveel vragen als je wilt. Wil iemand bepaalde vragen niet beantwoorden? Bijvoorbeeld vragen die iets over de ware identiteit kunnen vertellen? Zie het dan als een rode vlag: het teken dat je op moet passen.

Iemand catfishen is niet alleen van deze tijd. In eerdere tijden, toen internet nog een luxe was, kwam het al voor. Het was toen echter heel wat makkelijker om je als iemand anders voor te doen. Er waren geen socialemediaprofielen om je ‘echtheid’ te verifiëren en persoonlijke foto’s waren zeldzaam. Wilde je weten hoe de ander eruit zag? Dan moest de ander je deze foto’s per post opsturen, een andere mogelijkheid was er niet.

Tegenwoordig kan niemand meer een excuus hebben om zich níet aan je te tonen. Iedereen heeft een smartphone met de mogelijkheid om een videogesprek te beginnen. Twijfel je? Vraag dan om een videogesprek en je weet direct of je date de waarheid spreekt… of niet.