Verlatingsangst bij volwassenen: wat het is, symptomen en oplossing

Verlatingsangst, ken je dat? Misschien heb je het wel eens gehoord wanneer een peuter voor de eerste keer in z’n eentje moet slapen of een kleuter zonder zijn ouders naar de crèche gaat. Het is dat gevoel van onrust en angst dat opkomt wanneer je gescheiden bent van mensen die je dierbaar zijn. Maar wist je dat het niet alleen iets voor kinderen is? Ook volwassenen kunnen hiermee te maken krijgen, vaak door ervaringen uit het verleden of veranderingen in hun huidige leven.

Bij volwassenen uit verlatingsangst zich vaak in relaties. Het kan ertoe leiden dat je je overmatig zorgen maakt wanneer je partner weg is, of dat je bang bent om in de steek gelaten te worden, zelfs als er geen aanwijzingen zijn dat dit zal gebeuren. Dit kan spanningen in relaties veroorzaken, waarbij je soms meer vastklampt of juist afstand neemt uit angst voor afwijzing.

Stel je voor, je bent al twee keer verlaten omdat je partner nog niet over zijn of haar ex heen was. Lig je dan wakker met de gedachte aan nog een breuk met je huidige geliefde? Of heb je een partner verloren en zit je nu constant in angst dat je nieuwe partner iets overkomt wanneer die van huis weg is? Als dit herkenbaar klinkt, dan is de kans groot dat je te maken hebt met verlatingsangst.

Wat is verlatingsangst eigenlijk?

Verlatingsangst, ook wel bekend als separatieangst of separatieangststoornis, is een psychische aandoening. Deze angst gaat over de vrees om een belangrijk persoon in je leven te verliezen. Oorspronkelijk was de term alleen van toepassing op personen onder de 18 jaar, maar tegenwoordig wordt deze diagnose bij alle leeftijden gesteld. Je kan dus verlatingsangst ervaren als je 2 jaar oud bent, maar ook als je 42 bent.

Voor kinderen is een beetje verlatingsangst normaal en zelfs noodzakelijk, aangezien ze volledig afhankelijk zijn van de zorg van hun ouders. Deze angst houdt ze in leven doordat ze angstig zijn als hun ouders niet in de buurt zijn. Meestal verdwijnt deze angst rond de leeftijd van 2 jaar, wanneer ze beginnen te begrijpen dat hun ouders wel weer terugkomen, ook al zijn ze even uit het zicht.

Bij volwassenen uit verlatingsangst zich vaak in extreme angst voor het verlies van belangrijke dingen of personen in hun leven, zoals een partner. Je zou bijvoorbeeld kunnen vrezen dat je partner je in de steek laat. Het meest opvallende aan separatieangst bij volwassenen is dat de angst om verlaten te worden heftiger is dan wat normaal is voor die leeftijd.

Een voorbeeld uit de praktijk

Je hebt net een pijnlijke breuk achter de rug en besluit even een datingpauze in te lassen. Maar na verloop van tijd begint het weer te kriebelen, en je opent een datingapp. Je swipet wat heen en weer, totdat je ineens matcht met iemand die fantastisch lijkt. Er volgt een date en alles lijkt perfect te gaan. Je date lijkt zelfs nog meer onder de indruk van jou dan andersom. Maar ondanks dat er geen reden tot zorg is, maak je je continu druk om de kleinste dingen.

Het voelt alsof je jezelf niet bent. Elk berichtje controleer je meerdere keren voordat je het verstuurt, uit angst voor foutjes. Waarom? Je zou moeten genieten, maar in plaats daarvan ben je constant onzeker en geobsedeerd door je eigen gedrag en acties. Je weet dat je nieuwe vlam aan het werk is, maar als je niet meteen een appje terugkrijgt, schieten je gedachten alle kanten op: is hij of zij me beu, heb ik iets verkeerd gezegd, of wil hij of zij me niet meer spreken?

Bij elk verzonden bericht zoek je naar bevestiging, maar het lijkt nooit genoeg. Diep van binnen weet je dat je gedachten irrationeel zijn, maar toch heb je het gevoel dat het weer op niets uitloopt. Dit is precies hoe verlatingsangst eruit kan zien in de datingwereld.

Welke symptomen horen bij verlatingsangst?

Verlatingsangst is net zo’n angststoornis als agorafobie of een paniekstoornis. En net als bij deze meer bekende stoornissen, vooral de paniekstoornis, kun je te maken krijgen met een hele reeks symptomen. Als jij last hebt van verlatingsangst, dan zijn dit de symptomen en kenmerken waar je tegenaan kunt lopen:

• Alleen reizen voelt oncomfortabel voor je
• Je hebt nachtmerries over verlaten worden
• Je maakt je overmatig zorgen dat er iets met een dierbare gebeurt
• Je checkt voortdurend waar die persoon is
• Je denkt vaak na over de ergste scenario’s
• Je ervaart stress als je niet samen bent
• Je piekert vaak dat je relatie wordt beëindigd
• Alleen thuis zijn voelt niet fijn
• Je maakt je zorgen over onverwachte negatieve gebeurtenissen
• Slapen gaat niet als je partner er niet is
• Je hebt fysieke klachten zoals hoofdpijn en misselijkheid bij (de verwachting van) gescheiden zijn
• Je hebt constant bevestiging nodig
• Je hebt de neiging om je partner te claimen
• Je bent snel of overmatig jaloers
• Je ziet op tegen dingen alleen doen
• Je hebt bindingsangst vanwege de vrees om verlaten te worden
• Je vreest dat je partner genoeg van je krijgt

Wat zijn de oorzaken van verlatingsangst?

De oorzaken van verlatingsangst zijn niet eenduidig. Er zijn altijd meerdere factoren die een rol spelen. Sommige mensen denken dat de oorsprong van separatieangst bij volwassenen te maken heeft met de maatschappelijke opvatting dat single zijn niet wenselijk is, en dat je beter af bent in een relatie. De meeste experts zijn echter van mening dat het een combinatie is van genetische, fysiologische en omgevingsfactoren.

Tot de omgevingsfactoren behoren bijvoorbeeld het plotselinge overlijden van een partner of je partner betrappen op vreemdgaan. Uit onderzoek is gebleken dat er bepaalde risicofactoren zijn die de kans vergroten dat je deze vorm van angst ontwikkelt. Dit zijn de risicofactoren voor een separatiestoornis:

• Vrouw zijn
• Een familiegeschiedenis van angststoornissen of andere psychische aandoeningen
• Een persoonlijke geschiedenis van andere psychische aandoeningen
• Het verlies van een geliefde ervaren hebben
• Een ingrijpende levensverandering doormaken waarbij je gescheiden werd van een geliefde
• In een ongezonde relatie zitten

Diagnose: hoe weet ik of ik het heb?

Verlatingsangst wordt pas echt als een psychische aandoening beschouwd wanneer er een officiële diagnose is gesteld. Om deze diagnose te stellen, zal je dokter een onderzoek doen en daarbij de criteria uit de vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) gebruiken. Een van de kenmerken van verlatingsangst volgens de DSM-5 is een overdreven angst om gescheiden te worden van mensen waar je veel om geeft, op een manier die niet passend is voor je leeftijd. Daarnaast moeten de symptomen:

• bij volwassenen ten minste zes maanden aanhouden
• zo ernstig zijn dat ze je sociale leven en verantwoordelijkheden belemmeren
• niet verklaarbaar zijn door een andere psychische aandoening

Boeken over verlatingsangst

Voor meer begrip over de verlatingsangst die je mogelijk ervaart, kan het lezen van boeken over dit onderwerp echt helpen. Er zijn diverse boeken te vinden die dieper ingaan op verlatingsangst, maar deze twee specifieke boeken bieden niet alleen oplossingsgerichte tips, maar ook echte verhalen uit de praktijk:

• “Verslaafd aan liefde” van Jan Geurtz
• “Liefdes bang” van Hannah Cuppen

Oplossing: wat kan ik eraan doen?

De eerste stap in het aanpakken van verlatingsangst is het herkennen van de tekenen, symptomen en kenmerken. Vaak is het al een opluchting om te weten wat het is en dat het niet altijd zo hoeft te blijven. Bij veel volwassenen is verlatingsangst namelijk iets tijdelijks. Het erkennen van deze tijdelijke angst maakt het gemakkelijker om ermee om te gaan.

Praat met je partner over je gevoelens en emoties en waar ze vandaan komen. Deel wat je voelt, wat je denkt als je angstig bent en welk gedrag je dan vertoont. Dit helpt je partner om je beter te begrijpen en mogelijk kan hij of zij zelfs bijdragen aan het verminderen van je angst. Open en eerlijke communicatie is cruciaal bij verlatingsangst; het zorgt ervoor dat de mensen die belangrijk voor je zijn je begrijpen en kunnen steunen. Vaak versterkt dit de band zelfs, als je deelt waar je mee worstelt.

Als bepaald gedrag van je partner je angstig maakt, kan je partner proberen dit gedrag aan te passen om de angstgevoelens te verminderen. Dit lost de verlatingsangst niet op, maar helpt jou wel om het zelf aan te pakken. Uiteindelijk ben jij de enige die je verlatingsangst kan overwinnen. Als je ervaart dat dingen niet fout hoeven te gaan, en dat je niet verlaten wordt, zal je vertrouwen voor toekomstige situaties groeien. Hoe vaker het goed gaat, hoe minder je last hebt van de angst.

Als de angst om verlaten te worden te overweldigend is of te lang aanhoudt, overweeg dan om een afspraak te maken met je huisarts voor een doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater. Deze professional kan je helpen met het ontwikkelen van een behandelplan, dat kan bestaan uit therapie, medicatie, het bijhouden van een dagboek, minder werken of het verminderen van stressvolle aspecten in je leven.

Uiteindelijk is verlatingsangst iets dat bijna iedereen kan overwinnen, maar de weg naar herstel is voor iedereen anders. Sommigen vinden hun pad naar herstel door therapie, waar ze leren omgaan met hun angsten en onzekerheden. Anderen halen veel baat bij zelfhulpboeken of steungroepen, waar ze ontdekken dat ze niet alleen zijn in hun strijd en leren van de ervaringen van anderen.

Het is ook mogelijk dat je herstel vindt in creatieve uitlaatkleppen zoals kunst, muziek of schrijven, waardoor je je gevoelens op een constructieve manier kunt uiten. Soms helpt het ook om je dagelijkse routines aan te passen, zoals regelmatig sporten of mediteren, wat kan bijdragen aan een algemeen gevoel van welzijn en stabiliteit.

Belangrijk is dat je geduld hebt met jezelf en de reis naar herstel. Het kan tijd en inspanning kosten, en het pad is niet altijd eenvoudig. Maar met de juiste hulp, steun en inzet is het mogelijk om de controle over je leven terug te krijgen en een toekomst op te bouwen waarin verlatingsangst niet langer de overhand heeft. Vergeet niet, je bent sterker dan je angsten en met elke stap die je zet, kom je dichter bij een leven waarin je je veilig, geliefd en zelfverzekerd voelt.