Verlatingsangst bij volwassenen: wat is het, symptomen en oplossing

Verlatingsangst; het is een term die je vaak hoort als een baby voor het eerst alleen moet slapen of een kind die de eerste dag zonder ouders op de kinderopvang door moet komen.

Wat veel mensen niet weten is dat het zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomt. Bij kinderen komt het voor in de hechtingsfase, bij volwassenen na één of meerdere ingrijpende gebeurtenissen.

Ben je twee keer achter elkaar verlaten omdat je partner niet over ex heen was en denk je obsessief na over gescheiden te worden van je nieuwe geliefde? Of heb je een partner verloren en ben je voortdurend bang dat je nieuwe partner iets overkomt als ze van huis weg zijn? Dan is het mogelijk dat je angst hebt om verlaten te worden, ook wel bekend als verlatingsangst.

Wat is verlatingsangst?

Verlatingsangst is een psychische aandoening die ook wel als separatieangst of separatieangststoornis bekend staat. Het is een overmatige angst of ongerustheid over het verlies van een belangrijk persoon in je leven. Hoewel de term oorspronkelijk alleen gebruikt werd voor mensen jonger dan 18 jaar is de diagnose nu aangepast naar alle leeftijden.¹ De angststoornis kan dus voorkomen in alle stadia van het leven; of je nu 2 jaar oud bent of 42 jaar.

Verlatingsangst is een normaal stadium in de ontwikkeling van een kind.² Voor kinderen is het noodzaak omdat ze volledig zijn toegelaten op de zorg van de ouder. De angst die kinderen voelen als de ouders niet in de buurt zijn hield ze in leven. Bij kinderen eindigt het meestal rond de leeftijd van 2 jaar, wanneer ze beginnen te begrijpen dat een ouder misschien uit het zicht is, maar later zal terugkeren.

Volwassenen met verlatingsangst hebben extreme angst dat er slechte dingen gebeuren met de belangrijke dingen of personen in hun leven, zoals een partner. Zo kun je met verlatingsangst bang zijn om in de steek gelaten te worden door je partner. Het belangrijkste kenmerk van de separatieangst onder volwassen is dat de angst om verlaten te worden groter dan normaal is op die leeftijd.

Voorbeeld

Na een gebroken hart opgelopen te hebben door je vorige relatie heb je een pauze ingelast. Toch begint het na een tijdje weer te kriebelen en open je een dating app. Je veegt wat naar rechts en links tot je plotseling gematcht wordt met iemand die meer dan geweldig is. Het loopt uit op een date en alles lijkt op rolletjes te lopen. Je date lijkt je nog geweldiger te vinden dan andersom. Terwijl er helemaal niets is om je zorgen over te maken maak je je continu druk om de kleinste details.

Je bent jezelf niet. Je controleert elk bericht die je verstuurt meerdere keren zodat je er zeker van bent dat er geen foutjes in zitten. Waarom doe je dat? Je hoort van ervan te genieten maar in plaats daarvan ben je voortdurend onzeker en obsessief met je eigen gedrag en acties bezig. Je weet dat je nieuwe liefde aan het werk is maar als je niet meteen een appje terug krijgt draaien je hersenen overuren; is hij me zat, zei ik iets verkeerd of wil ze me niet meer spreken?

Bij elk bericht dat je verstuurt zoek je naar de bevestiging waar je zo naar verlangt. Het ergste is dat het nooit genoeg voor je is. Ergens weet je dat je gedachten niet reëel zijn maar toch heb je het idee dat het weer op niets uitloopt. Dit is hoe verlatingsangst eruit ziet tijdens het daten.

Wat zijn de symptomen?

Verlatingsangst is een angststoornis, net zoals agorafobie en de paniekstoornis. Net als bij deze bekendere stoornissen, vooral de paniekstoornis, kan er sprake zijn van een groot aantal symptomen.³ Als je verlatingsangst hebt dan kun je te maken krijgen met de volgende symptomen en kenmerken.

• Je kunt je ongemakkelijk voelen als je alleen reist
• Je kunt nachtmerries hebben over het verlaten worden
• Je hebt buitensporige zorgen dat er iets met de persoon gebeurt
• Je controleert continu waar de persoon zich bevindt
• Je denkt vaak na over doemscenario’s
• Je hebt stress als je gescheiden van elkaar bent
• Je denkt continu dat je partner de relatie uitmaakt
• Je voelt je niet lekker als je alleen thuis bent
• Je maakt je zorgen over een onverwachte negatieve gebeurtenis
• Je slaapt niet als je partner niet in de buurt is
• Je hebt fysieke klachten zoals hoofdpijn en misselijkheid als je gescheiden van elkaar bent (of dat binnenkort verwacht)
• Je hebt continu bevestiging nodig
• Je hebt de neiging om te claimen
• Je bent snel of overmatig jaloers
• Je kijkt er tegenop als je iets alleen moet doen
• Je hebt bindingsangst door het gevoel om verlaten te worden
• Je bent bang dat je partner op je uitgekeken raakt

Wat veroorzaakt het?

Er bestaat geen enkele oorzaak van verlatingsangst, wat betekent dat er altijd meerdere factoren een rol spelen. Sommigen denken dat de achtergrond van scheidingsangst bij volwassenen voortkomt uit de huidige perceptie in de samenleving dat single zijn niet goed is en je in een relatie begeven wel. De meesten kenners zijn echter van mening dat het om een combinatie van genetische, fysiologische en omgevingsfactoren gaat.⁴

Onder de omgevingsfactoren valt bijvoorbeeld het abrupte overlijden van een partner of de partner op heterdaad betrappen op vreemdgaan. Bovendien is uit onderzoek gebleken dat er enkele extra risicofactoren zijn die je vatbaarder kunnen maken voor het ontwikkelen van deze vorm van angst.⁵ Dit zijn de risicofactoren van de separatiestoornis:

• Je bent een vrouw⁶
• Je hebt een familiegeschiedenis van angststoornissen of andere geestelijke gezondheidstoestand
• Je hebt een persoonlijke geschiedenis van een andere geestelijke toestand
• Je hebt het verlies van een geliefde ervaren
• Je hebt een acute en grote levensverandering doorstaan waarbij je gescheiden werd van een geliefde
• Je hebt een ongezonde relatie

Diagnose: heb ik het?

Verlatingsangst is een psychische aandoening maar dat is het pas echt als er een diagnose gesteld is. Om tot deze diagnose te komen zal de arts onderzoek doen en de criteria gebruiken die worden beschreven in de vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).⁷

Volgens de DSM-5 is één van de eerste tekenen van verlatingsangst een overdreven angst om gescheiden te zijn van mensen waar je om geeft, op een manier die niet bij je leeftijd past. Verder moeten de symptomen:

• bij volwassenen minimaal zes maanden aanwezig zijn
• zo ernstig zijn dat ze het sociale functioneren en de verantwoordelijkheden beïnvloeden
• niet beter verklaard kunnen worden door een andere aandoening

Boeken over verlatingsangst

Om inzicht te krijgen in de verlatingsangst die je ervaart helpt het om boeken over dit onderwerp te lezen. Er zijn meerdere boeken beschikbaar die ingaan op verlatingsangst, maar deze twee boeken zijn specifiek leerzaam als het over verlatingsangst gaat. Deze boeken bieden oplossingsgerichte tips maar ook authentieke verhalen uit de praktijk:

• “Verslaafd aan liefde” van Jan Geurtz
• “Liefdes bang” van Hannah Cuppen

Oplossing: wat kun je eraan doen?

De eerste stap naar het bestrijden van verlatingsangst is het herkennen van de signalen, symptomen en kenmerken. Het is in veel gevallen geruststellend dat je weet wat het is en dat het niet voor altijd zo hoeft te zijn. Verlatingsangst is bij veel volwassenen namelijk van tijdelijke aard. Het herkennen en erkennen van de tijdelijke angst maakt het vervolgens makkelijker om ermee om te gaan.

Bespreek de situatie met je partner als je weet waar je gevoelens en emoties vandaan komen. Deel wat je voelt, wat je denkt als je het voelt en welk gedrag je daarbij vertoont. Dit helpt je partner om je te begrijpen en mogelijk kan je partner zelfs helpen om de angst te verminderen. Open en eerlijke communicatie helpt enorm bij verlatingsangst zodat de mensen waar het om gaat je begrijpen en kunnen steunen. In veel gevallen maakt het de band zelfs sterker als je je deelt waar je mee zit en tegen vecht.

Als bepaald gedrag van je partner angstgevoelens oproept dan kan je partner het gedrag bijvoorbeeld veranderen zodat deze angstgevoelens voorkomen worden. Dit lost de verlatingsangst niet op maar het helpt je wel om het voor jezelf op te lossen. Niemand anders dan jezelf kan de verlatingsangst namelijk oplossen. Als je meemaakt dat het niet verkeerd hoeft te gaan, en dat je niet verlaten wordt, krijg je meer vertrouwen in de volgende keren. Hoe vaker het goed gaat, hoe minder last je van de angst hebt.

Mocht de angst om verlaten te worden te sterk zijn of veel te lang duren dan kun je een afspraak met je huisarts maken en vragen om een doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater. Deze kan helpen om een ​​behandelplan voor de stoornis te ontwikkelen. Dit kan bestaan uit therapie, medicatie, het bijhouden van een dagboek, minder werken of stressvolle aspecten van je leven verminderen.

Uiteindelijk is verlatingsangst door bijna iedereen te overwinnen, alleen de manier waarop dit gebeurt verschilt per persoon.