Scammers op Facebook: de werkwijze van een social media oplichter

We kennen allemaal het gezegde “als het te mooi klinkt om waar te zijn, dan is dat vaak ook.” Dit is zeker het geval als het gaat om iemand die op social media snel je hart verovert terwijl je de persoon nog nooit hebt ontmoet. Om te voorkomen dat dit jou overkomt is het essentieel dat je weet hoe de social media oplichter te werk gaat.

Of je het nu een scammer, fraudeur of oplichter noemt maakt niet uit; ze staat allen gelijk aan iemand die misbruik van je wil maken. In dit artikel onthullen we de werkwijze van de Facebook en social media scammer.

Social media scammers

Facebook, Instagram, Twitter en Snapchat; al deze sociale netwerken maken het makkelijker dan ooit om nieuwe contacten te leggen. De omvang van het aantal leden, de demografische verspreiding en het gemak van inschrijven maken van social media zoals Facebook een broeinest voor scammers.

Vooral Facebook is voor scammers, oplichters en fraudeurs een plek om ongemoeid te werk te gaan. In tegenstelling tot andere sociale media heeft Facebook een niet te missen kenmerk. Waar Instagram en Snapchat vooral millenials aanspreken heeft de gemiddelde Facebook gebruiker een hogere leeftijd. Voor oplichters die op zoek zijn naar eenzame mensen met geld is dit de doorslaggevende factor. Bovendien heeft deze doelgroep vaak de veiligheid niet in orde en zijn ze niet op de hoogte van de werkwijze van een scammer.

Met een doordachte strategie worden aan de lopende band slachtoffers gemaakt op het populaire sociale netwerk. Met Facebook Dating in het vooruitzicht is het belangrijker dan ooit dat gebruikers op de hoogte worden gesteld van de werkwijze.

Programma’s zoals Undercover in Nederland, Opgelicht?! en Oplichters in het buitenland hebben talrijke voorbeelden gegeven van Nederlanders die voor duizenden euro’s het schip in zijn gegaan. Internetoplichting door scammers is wereldwijd een miljoenen of zelfs miljardenindustrie waarbij ieder jaar duizenden slachtoffers worden gemaakt, ook in Nederland¹.

Het gebeurt bij ‘domme’ mensen?

Iedereen denkt dat het bij anderen gebeurt, maar niet bij henzelf. Het zijn ‘domme’ mensen die het slachtoffer worden, niet een intelligent persoon als ik. Het beeld dat alleen domme mensen voor een dergelijk fantasieverhaal kunnen vallen strookt niet met de realiteit. In werkelijkheid kan het iedereen overkomen, ook mensen met een hoge opleiding en een schat aan levenservaring.

Je zou denken dat een gezond verstand en een redelijke mate van intelligentie de zwendel zou ontdekken maar in het echte leven ligt het toch wat genuanceerder. Wie denkt dat het alleen bij domme mensen gebeurt onderschat de professionaliteit van de oplichters. Deze professionaliteit uit zich in een gedetailleerd stappenplan dat iedere scammer volgt. Dit stappenplan wordt in de praktijk bovendien vaak ondersteund door ingestudeerde scripts die de scammers volgen².

De standaard werkwijze

Het scenario van scammen ontwikkelt zich vaak in een aantal fasen. Deze fasen zijn ervoor bedoeld om het slachtoffer zover te krijgen dat er misbruik van gemaakt kan worden. Dit is het stappenplan van de social media oplichter.

Stap 1: het fictieve profiel

De eerste stap is het bedenken van een profiel, inclusief de naam van het fictieve profiel. Het profiel is voor de oplichter de thuisbasis van waaruit de acties worden uitgevoerd. Een onderdeel van het profiel zijn de foto’s, die vaak ergens anders van het internet gehaald worden of gestolen door middel van identiteitsfraude.

Met dit profiel doet de scammer zich voor als iemand anders. De foto’s zijn van iemand anders maar ook de gegevens zijn vaak verzonnen of overgenomen uit een online database. Het doel van het profiel is om zo betrouwbaar en aantrekkelijk mogelijk over te komen. Dit maakt het voor de scammer makkelijk om slachtoffers te maken. Een blanke militair van het Amerikaanse leger, een advocaat of CEO van een groot bedrijf; het zijn de typische voorbeelden van een nepprofiel.

Nepfoto’s

Als je een relatie begint met iemand die je op Facebook heeft benaderd, bedenk je dan goed dat het mogelijk is dan deze persoon zich als iemand anders voordoet. Om erachter te komen of je met iemand te maken hebt die foto’s van iemand anders gebruikt doe je het volgende:

• Sla de foto van het Facebook profiel op
• Ga naar Google Images
• Sleep de foto van je computer naar de zoekbalk van Google Images

Als er veel resultaten tevoorschijn komen, gecombineerd met verschillende namen, wees dan gewaarschuwd. De kans is dan groot dat een scammer deze foto gebruikt om slachtoffers te maken. Mogelijk ben jij zelfs het volgende potentiële slachtoffer. Lees hier meer over hoe je een nepprofiel kunt herkennen.

Stap 2: contact leggen

De tweede stap van de werkwijze is het benaderen van en contact leggen met kwetsbare slachtoffers. Deze slachtoffers worden benaderd met behulp van vriendschapsverzoeken, om zo toegang te krijgen tot meer informatie over het slachtoffer maar ook om te beginnen met het spel van liegen en verleiden. Als het verzoek wordt geaccepteerd dan is het bovendien mogelijk om direct te chatten met het slachtoffer, wat voor scammers de weg tot het hart van het slachtoffer is. Bij sommige social media is een vriendschapsverzoek niet nodig om iemand te benaderen. Zo ziet dit benaderen van slachtoffers eruit op Twitter:

Waar een scammer niet op zit te wachten is contact op andere manieren dan de chat. Facebook Messenger, WhatsApp en andere chat apps zijn de gewenste manieren van contact. Alle andere vormen van contact worden zoveel mogelijk vermeden. Dit betekent dat scammers terughoudend zijn als er gevraagd wordt om te bellen, Skypen of videobellen met bijvoorbeeld FaceTime. De reden waarom is duidelijk.

Als je contact hebt met een hoogopgeleide man uit de Verenigde Staten dan kan de scammer de manier van praten en het accent niet voldoende nabootsen. In de praktijk komen veel van de scammers namelijk uit ontwikkelingslanden waar de inwoners wel Engels spreken maar met een opvallend accent. Een telefoongesprek kan de ware identiteit van de scammer onthullen.

Een goede scammer zal op allerlei manieren redenen vinden om deze contacten te blokkeren. De camera van de telefoon doet het niet, hij kan alleen op internet of er is geen bereik om te bellen; scammers hebben de excuses al klaar liggen als je erom vraagt.

Gebruik dit in je voordeel als je wilt voorkomen dat je een slachtoffer wordt. Wees niet naief om er klakkeloos vanuit te gaan dat degene op de foto echt is. Als je al weken of maanden met iemand contact hebt terwijl je het gezicht nog niet bewegende beelden gezien hebt, vraag jezelf dan af of je er wel mee verder wilt gaan.

Stap 3: opbouwen van een band

De derde stap is het ontwikkelen van een vertrouwensrelatie. Het is de scammer in deze fase niet te doen om de seksuele aspecten van de relatie. De scammer wil een band creëren door zoveel mogelijk te leren over de familie, achtergronden, dromen en bezittingen van het slachtoffer. Met deze persoonlijke informatie kan de scammer het slachtoffer isoleren van het advies van anderen. Het is een tactiek dat soms net zoveel verdriet met zich meebrengt als het verlies van geld.

De scammer is bovendien een goede luisteraar en ondersteunt het slachtoffer emotioneel in alles wat deze meemaakt in het leven. In deze fase kunnen de scammers om kleine gunsten vragen, om erachter te komen of het slachtoffer gevoelig is voor deze tactiek.

Het hechtingsproces is er sterk op gericht het slachtoffer te isoleren van vrienden en familie. Dit is ervoor bedoeld om alle meningen van anderen onder te laten sneeuwen door de complimenten en attente opmerkingen van de scammer. Als familie of vrienden hun bezorgdheid uiten dan zal de scammer al snel de motieven van deze personen in twijfel trekken. De fraudeurs vertellen je wat je wilt horen en doen er alles aan om je vertrouwen te winnen.

Kunstenaars in teleurstelling

Scammers zijn kunstenaars in het bedriegen van andere mensen. Daarbij maken zij gebruik van allerlei psychologische spelletjes om je steeds meer in het web van leugens te trekken. Van nature vertrouwen de meeste mensen blindelings op andere mensen. Zonder dit vertrouwen in de mens is het een moeilijk leven.

Als je naar de huisarts gaat dan vertrouw je erop dat deze gepast en betrouwbaar advies kan geven. Je gaat niet persoonlijk op onderzoek uit of dit wel zo is, door het controleren van de diploma’s die aan de muur hangen. Als iemand met een politie-outfit aan de deur staat dan zijn er maar weinig mensen die hen de toegang verbieden; de politie is namelijk te vertrouwen. Zo gaat iedereen vaak uit van het goede van de mens en wordt er niet meteen gedacht dat het om een oplichter gaat. Deze informatie is goud waard voor de scammer en jammer genoeg is deze informatie allang in handen van de verkeerde personen.

Stap 4: verleiding

De vierde stap is het verleiden van het slachtoffer. Dit is een proces dat al vanaf het begin in werking wordt gesteld. Met lieve woorden en liefdesuitingen wordt het slachtoffer overgehaald om hetzelfde te voelen. Het heeft het doel om het slachtoffer emotioneel afhankelijk te maken van de scammer. Slachtoffers die veel geld kwijt zijn geraakt waren in de meeste gevallen hopeloos verliefd op de scammer en het fictieve profiel. Dit is geen toeval; het is de nauwgezette werkwijze van de scammer die het slachtoffer op dit punt heeft gebracht.

Het kenmerk van de relaties met scammers is dat het achteraf allemaal wel heel snel leek te gaan voor de slachtoffers. Waar zij normaal gesproken de tijd nemen om iemand goed te leren kennen was het in dit geval anders.

Een e-mail per drie dagen is niet de standaard, eerder honderd berichten per dag. De slachtoffers worden overgehaald om gedurende de gehele dag in contact te blijven. Vaak zijn de slachtoffers maar al te blij met dit voortdurende contact, aangezien het in de regel om eenzame mannen en vrouwen gaat.

Scammers doen er namelijk alles aan om zo snel mogelijk iemand te verleiden. Dit brengt de scammer immers sneller bij het doel. Tijd is geld voor de scammer. In het gebruikelijke scenario is de scammer binnen enkele weken al dolverliefd op het slachtoffer, wat de scammer uiteraard in werkelijkheid niet is.

Stap 5: geld ontlokken

De vijfde stap is de kritieke fase voor de scammer. Alle voorgaande stappen worden zorgvuldig uitgebouwd om uiteindelijk de hulp te kunnen vragen aan het slachtoffer. In deze fase zoekt de scammer naar een manier om geld van het doelwit te krijgen. Tijdens deze fase kan het slachtoffer ook als een geldezel gebruikt worden, om geld afkomstig van andere fraude door te sturen.

Verzoeken om geld

De scammers hebben voordat er ook maar sprake is van een eerste contact al meerdere methodes uitgedacht om het slachtoffer geld afhandig te maken. Hoewel de oplichtingstechnieken verschillen is de basis vaak dat er om hulp gevraagd wordt.

De eerdere fases van het creëren van een band zorgen ervoor dat de scammers dit kan maken bij het slachtoffer. Waar je een onbekende die om geld vraagt snel kunt afwijzen heeft de scammer een voet tussen de deur door de opgebouwde vertrouwensband. In de regel zal de fraudeur blijven volhouden dat een persoonlijk bezoek aanstaande is, maar dat dit om één of andere reden nog niet direct mogelijk is.

Terwijl het slachtoffer lekker wordt gemaakt met allerlei beloften ontstaat er plotseling een noodsituatie; de scammer heeft dringend hulp nodig. Dit zijn een aantal voorbeelden van deze noodsituaties:

• De bank houdt onterecht geld vast, geld voor eten en leven is er niet meer
• Er is plotseling een medisch noodgeval waar de scammer het geld niet voor heeft
• De scammer wordt onterecht vastgehouden bij de douane

Wat overeenkomt tussen al deze situaties is dat het onvoorziene en onverwachte gebeurtenissen zijn. De oplossing? Daar heeft de scammer niet de mogelijkheden of middelen voor en daar komt het slachtoffer in het spel. Het geld dat nodig is om de dringende situatie voor de zon te laten verdwijnen wordt gevraagd aan het slachtoffer³.

Om geloofwaardig over te komen hebben de oplichters vaak genoeg bewijs om het te staven. Het is niet ongewoon dat de scammer allerlei officieel-uitziende formulieren overhandigt om aan te tonen dat het echt is. Bovendien komt het geregeld voor dat de fraudeurs nep-websites inzetten als bewijsmiddel.

De betaling

Voor de betaling maken scammers gebruik van betaalmethodes waarbij het geld moeilijk te herleiden is. Een bankrekening waar het geld op gestort kan worden komt voor, maar de meeste betalingen worden uitgevoerd door bedrijven zoals Western Union en MoneyGram. Western Union is het grootste geldtransferbedrijf ter wereld, met kantoren in vrijwel ieder land ter wereld.

De werkwijze van deze geldtransferbedrijven is anders dan bijvoorbeeld iDEAL. Om geld over te kunnen maken moet je persoonlijk naar een kantoor en een verzendformulier invullen. Op dit formulier wordt vermeld wie het geld krijgt en waar. De ontvanger in het andere land vult enkel een ontvangstformulier in waarna het geld uitbetaald wordt door het lokale geldtransferkantoor. Deze werkwijze van het ontvangen van het geld is typisch voor de internetoplichter die zich bezig houdt met deze praktijken.

Kortom, word je gevraagd om te betalen met Western Union of Moneygram? Doe het niet.

Het geld is verstuurd

Terwijl je zou denken dat een eenmalige betaling alle lucht klaart krijgt het verhaal een nieuwe wending. De scammer vraagt om meer geld, om een nieuwe noodsituatie te dekken. Het oorspronkelijke verhaal van de horrorsituatie die je niemand toewenst wordt uitgebreid met een nieuwe gebeurtenis. Meer geld is nodig om ook dit probleem op te lossen. Dit gaat maar door totdat het slachtoffer uiteindelijk beseft dat hij of zij om de tuin is geleid. Veel slachtoffers versturen duizenden euro’s voordat de reeks betalingen stopt.

Wie denkt dat het verhaal hierbij eindigt komt bedrogen uit. Tijdens de chatgesprekken zijn foto’s gedeeld die gebruikt kunnen worden als chantagemiddel. De halfnaakte selfie die je op basis van vertrouwen hebt gedeeld? De scammer kan deze foto gebruiken om je financieel te chanteren. Nadat je al duizenden euro’s hebt overgemaakt word je ook nog eens onder druk gezet om te voorkomen dat je pikante selfie op het internet belandt.

Heb je geen geld?

Stel dat de oplichter al die tijd en moeite in je gestoken heeft om erachter te komen dat je geen geld hebt? Dan nog kan de oplichter je gebruiken. Niet voor het geld, dat je niet hebt, maar als katvanger voor het geld van een ander slachtoffer.

In feite word je dan als doorgeefluik gebruikt voor het witwassen van geld. Veel slachtoffers realiseren niet dat ze helpen bij illegale activiteiten en kunnen zo zelf medeplichtig zijn zonder dit te beseffen. Als het slachtoffer vervolgens geconfronteerd wordt met de waarheid doordat de wetshandhaving om de hoek komt kijken dan is de echte dader niet bij naam bekend, alleen het fictieve profiel.

Wie zit erachter?

Terwijl je denkt contact te hebben met een intelligente schoonheidsspecialiste uit Rusland ben je in werkelijkheid misschien aan het chatten met een man in West-Afrika. Het merendeel van de datingfraude vindt namelijk zijn oorsprong in landen zoals Nigeria. Dit heeft zelfs een eigen naam gekregen met Nigeriaanse oplichting. Hoewel Nigeria bij lange na niet het grootste land van Afrika is komt een groot deel van de oplichters uit dit land⁴.

In de voormalig Britse kolonie zijn opvallend veel oplichters actief op datingsites en social media om slachteroffers te maken. De laatste jaren wijken veel van deze Nigeriaanse oplichters uit naar andere landen om zo de sporen met Nigeria te wissen.

Het zijn echter niet alleen West-Afrikaanse landen die bekend staan om datingfraude. Er zijn ook voldoende verhalen bekend over slachtoffers die door mensen uit Rusland en Oekraïne zijn bedrogen. De Russische bruid die verliefd wordt op de Nederlandse man die alles voor haar over heeft is daar een goed voorbeeld van. Helaas blijft de man eenzaam en met een lege portemonnee achter als blijkt dat het geld voor de vliegreis als sneeuw voor de zon verdwenen is.

Wil je voorkomen dat je slachtoffer wordt van datingfraude? Neem dan de checklist veilig daten door en lees jezelf in over de veiligheid van online daten.