Jaloezie in een relatie: wat is het, de oorzaken en hoe ga je om met jaloers zijn?

Jaloezie is een sterke emotie waar je ongetwijfeld al eens kennis mee hebt gemaakt. Of je bent zelf het jaloerse type dat er wat aan wil doen of je hebt een partner (gehad) die jaloerse trekjes heeft; jaloezie komt veel voor in liefdesrelaties. Bij de ene relatie laten de partners elkaar vrij om te doen wat ze maar willen, bij de andere relatie wordt elke vorm van vrijheid ingeperkt door een jaloerse partner. Wat is jaloezie precies, wat veroorzaakt het en hoe ga je ermee om in een relatie?

Wat is jaloezie?

Misschien dat je bij de term ‘jaloezie’ aan de zonwering voor je ramen denkt, maar het heeft ook een andere betekenis. Jaloezie is de naam voor de emotie of gemoedstoestand waarbij er sprake is van gedachten of gevoelens van onzekerheid, angst en bezorgdheid. Als je jaloers bent, krijg je te maken met emoties zoals woede, hulpeloosheid en afkeer. Je kunt ook wrok voelen tegenover iemand of hun prestaties, bezittingen of vermeende voordelen.

Jaloezie komt bij iedereen voor, alleen dan wel in verschillende mate. Het is een typische ervaring in relaties tussen mensen en wordt zelfs waargenomen bij baby’s van een half jaar oud.¹

Het groene monster

Jaloezie wordt in de volksmond vaak gecombineerd met de kleur groen. Zo kun je ‘groen zien van jaloezie’, maar ook wordt het jaloerse gedrag bestempeld als het ‘groene monster’. Het gebruik van de kleur groen in combinatie met jaloezie gaat vele jaren terug. William Shakespeare spreekt voor het eerst over het “green-eyed monster” in het toneelstuk Othello. In de Renaissance werden emoties en persoonlijke kwaliteiten vaak met een kleur aangeduid.² Voor jaloezie betekende dit de kleur groen.

“O, beware, my lord, of jealousy;
It is the green-ey’d monster, which doth mock.” – Othello³

Jaloezie vs afgunst

De meeste mensen gebruiken jaloezie en afgunst vaak door elkaar heen, als synoniem voor dezelfde gevoelens. Een typisch geval van afgunst wordt bijvoorbeeld vaak vertaald naar jaloers gedrag. Bij afgunst is er bijvoorbeeld sprake van een relatief gebrek aan bezittingen, als iemand bijvoorbeeld meer geld dan de ander heeft, verschillen in status of iets van grote persoonlijke waarde. In een relatie is er vaak geen sprake van afgunst, maar kan er op hetzelfde moment wel jaloers gedrag zijn.

Wat veroorzaakt jaloezie?

Er wordt gezegd dat jaloezie een natuurlijke eigenschap van de mens is, alsof het in ons brein geprogrammeerd is. Het gaat diep tot de kern van wie iemand is met diepgewortelde gevoelens en emoties die niet snel gewijzigd kunnen worden.

Experts geloven dat seksuele jaloezie een biologische noodzaak is. Het maakt volgens hen deel uit van een mechanisme waardoor mensen de toegang tot de beste partners verzekeren, met voortplanting in het achterhoofd. De goed verstopte gevoelens en emoties die het jaloerse gedrag veroorzaken worden vaak veroorzaakt door deze factoren.

• Slechte ervaringen in het verleden
• Onrealistische verwachtingen over hoe een relatie in het algemeen werkt
• Onrealistische verwachtingen over de relatie
• Een misplaatste mening over eigendom over een partner
• Verlatingsangst⁴
• Dwang om te controleren
• Laag zelfbeeld⁵
• Onzekerheid
• Emotionele instabiliteit
• Afhankelijkheid van partner⁶
• Bezitterigheid⁷
• Angst om iets of iemand te verliezen

Jaloezie in een relatie

In het geval van jaloezie binnen een relatie dan kun je het zien als een felle bescherming van je rechten of bezittingen. Je wordt jaloers omdat op een bepaald niveau je gelooft dat hij of zij van jou is, of dat de ander je tijd en aandacht verschuldigd is.⁸

Je bent bang om je partner te verliezen waardoor de jaloerse gevoelens naar boven komen. Deze vormen van jaloezie kunnen uiteindelijk tot gevaarlijk gedrag leiden. Of je nu zelf de jaloerse partner bent of dat je partner jaloers is, irrationele jaloezie kan uiteindelijk je relatie vernietigen.

Gezonde jaloezie

Een beetje jaloezie is geruststellend en misschien zelfs gezond voor een relatie. In gezonde relaties zijn de gevoelens van jaloezie mild en komt het af en toe voor. Deze vluchtige emoties zorgen voor de herinnering om de aanwezigheid van elkaar niet voor lief te nemen. Tegen je partner vertellen dat je ‘een beetje jaloers’ bent wordt zelfs vaak als lief beoordeeld.

In kleine doses kan jaloezie een positieve invloed leveren op een relatie. Je laat ermee zien dat je om de ander geeft. Het is een ander verhaal als de jaloezie vaak voorkomt, intens is en irrationeel.

Wanneer wordt iemand jaloers?

Jaloezie heeft de neiging om tevoorschijn te komen in een aantal typische situaties. De meeste mensen die ervaring hebben herkennen deze situaties als geen ander:

• Je noemt een ex
• Je hebt een DM ontvangen van iemand van het andere geslacht
• Je appt met een collega van het andere geslacht
• Je scrolt in bed door je social media tijdlijn en bekijkt foto’s van anderen
• Je kijkt om als een aantrekkelijk persoon voorbij loopt
• Je vertelt over iemand van het andere geslacht die je hebt ontmoet/gesproken
• Je gaat alleen met je vriend(inn)en stappen
• Je lacht het hardst om een grap van iemand van het andere geslacht
• Je flirt iets teveel op social media
• Je hebt een vriend van het andere geslacht
• Je moet plotseling overwerken

Voorbeeld

Je bent op een tweede date en alles lijkt op rolletjes te lopen. Terwijl je denkt dat het niet meer stuk kan begint je date weer over die grappige collega. Tijdens de eerste date kwam deze collega ook al naar voren. Nu hoor je zelfs dat ze afgelopen week samen hebben gegeten en dat er weer iets is grappigs gebeurt.

Je wilt lachen, om niet te laten merken dat het je raakt, maar doordat je hart sneller begint te kloppen en je palmen te zweten raak je overweldigd door je gedachten. Luisteren is niet meer mogelijk, je voelt je onzeker en je vraagt je af wat er gaande is:

• Is het misschien een ex-vriend(in)?
• Waarom wordt mij dit verteld?
• Word ik met de ander vergeleken?
• Ben ik ‘beter’ dan de ander?
• Heeft hij/zij gevoelens voor de ander?
• Hebben ze gezoend?
• Hebben ze seks gehad?

Deze zeven vragen zijn slechts een kleine opsomming van wat bij de meeste mensen door het hoofd tolt. Het is het klassieke scenario waarbij jaloerse emoties bijna niet te voorkomen zijn. Wat volgt is een oneindige reeks negatieve gedachten, emoties en acties die samen jaloezie worden genoemd.

Jaloezie in de praktijk

Hoe iemand omgaat met de jaloerse gevoelens en gedachten verschilt per persoon maar ook per situatie. Wat is voorgevallen bepaalt voor een groot deel hoe jaloers iemand reageert en de manier waarop deze persoon dat doet. Geen enkel mens is hetzelfde waardoor jaloezie bij iedereen anders ten uiting komt. Dit zijn een aantal voorbeelden die wetenschappers hebben samengesteld:⁹

• Vermijding / Ontkenning: stil worden, doen alsof er niets aan de hand is.
• Ondervraging: gevoelens uiten, rustig partner ondervragen.
• Actieve afstand: afnemende affectie.
• Negatieve uitdrukking affectie: frustratie ventileren, huilen of mokken.
• Distributieve communicatie: onbeschoft handelen, kwetsende opmerkingen maken.
• Gewelddadige communicatie: fysieke kracht gebruiken.
• Surveillance / Beperking: rivaal observeren, proberen het contact met de partner te beperken.
• Rivalen contact: confronteren van de rivaal.
• Manipulatiepogingen: spelletjes om de loyaliteit te testen, proberen om partner zich schuldig te laten voelen.
• Compensatie: bloemen verzenden naar partner.
• Gewelddadig gedrag: deuren dichtslaan.

9 omgaan met jaloezie tips

Hoe ervaren je ook bent met daten en hoeveel partners je ook hebt gehad; jaloerse gevoelens zijn er altijd. Er is jammer genoeg geen manier om nooit meer jaloers te zijn. Dat vreemde gevoel van onzekerheid zal altijd een rol blijven spelen maar je kunt het wel minimaliseren.

Met onderstaande technieken kun je de mate waarin je jaloers bent verminderen tot een niveau dat het geen negatieve invloed heeft op je dates en relaties.

1. Leer het te controleren

Net zoals het gezegde ‘eerst denken, dan doen’ is het belangrijk dat je beseft wanneer je jaloers bent. Het is verleidelijk om eerst te doen, door je partner de huid vol te schelden, om daarna te denken dat je misschien wat overdreven gereageerd hebt. De eerste stap is om de gedachten en gevoelens van jaloersheid te erkennen. Wat je op dat moment voelt zijn slechts emoties, niets meer. Je partner heeft nog niets verkeerd gedaan en je hoeft er dus niet op te reageren.

2. Geniet van het moment

Mensen die voor hun gehele leven bij elkaar blijven wordt een zeldzaam verschijnsel. Misschien dat je opa en oma het voor elkaar kregen maar tegenwoordig is dit vrij uniek. Het aantal scheidingen neemt toe, stellen gooien vaker de handdoek in de ring. Tot de dood ons scheidt is niet meer de standaard. Als de kans groot is dat je op een gegeven moment op elkaar bent uitgekeken, waarom dan niet met volle teugen genieten van de tijd die je samen doorbrengt?

Stel, je gaat 10 dagen op vakantie gaat naar een idyllisch eiland waarvan je altijd hebt gedroomd. Je kunt volledig tot rust komen door de tropische ervaring op het bounty-eiland, maar je kunt ook elk moment van de dag klagen dat het al bijna voorbij is. Wanneer ben je het gelukkigst? Een relatie is niet anders. Leer te genieten van de momenten dat je partner bij je is, in plaats van je zorgen te maken over dingen die het einde kunnen inluiden.

3. Bedenk je dat jij de gelukkige bent

Hoe je het ook wendt of keert, je kunt van niemand verlangen dat ze alleen jou aantrekkelijk vinden en niemand anders. Mannen kijken nu eenmaal om als een mooie vrouw voorbij wandelt, maar dit betekent niet dat deze vrouw aantrekkelijker is dan hun eigen partner. Voor vrouwen geldt hetzelfde, alleen draaien zij de nek niet om, maar doen ze het onopvallend.

Met andere woorden, er zijn altijd aantrekkelijke mensen die bekeken worden. Dat betekent niet dat deze mensen aantrekkelijker zijn dan jou. Voor je partner ben jij de enige die op dat moment telt, anders was je partner namelijk niet bij je. Leer te accepteren dat interesse in andere mensen normaal is en dat het niets over jezelf of je relatie zegt.

4. Werk aan je problemen

Waarom sommige mensen jaloers worden is vanwege hoe anderen hen in het verleden hebben behandeld. Als je dit bekend voorkomt dan is er iets in je verleden gebeurt waardoor je niet je partner bent gaan wantrouwen maar partners in het algemeen. Je kunt afgewezen zijn tijdens het daten, niet succesvol in je partnerkeuzes of bedrogen met een ander. De reden waarom je jaloers bent ligt in dit geval niet aan je partner maar aan jezelf. Dit betekent dat niemand anders dan jezelf dit moet oplossen als je niet meer zo jaloers wilt zijn.

5. Je bent niet de eigenaar

Slavernij is in Nederland al sinds 1863 verboden maar nog steeds denken sommige mensen dat een partner een vorm van bezit is.¹⁰ In werkelijkheid kun je niet de eigenaar zijn van een partner en dit heeft het gevolg dat je niemand volledig kunt controleren.

Wie geregeld jaloers is heeft de neiging om dit wel zo te voelen en voelt zich gerechtigd om zich ook zo te gedragen richting de partner. Door te claimen en je partner te verstikken met allerlei regels breng je de relatie schade toe en maak je het alleen maar erger.

Het feit is dat je de emoties, gevoelens en het gedrag van iemand anders niet kunt controleren. Stel, je partner is een fanatieke Frans Bauer-fan, maar je wordt helemaal gek als ‘Een dag uit duizend dromen’ weer door de kamer galt. Je stel je partner voor een definitieve keuze; of Frans eruit of ik. Het is onwaarschijnlijk dat de liefde voor de Nederlandse muziek opeens verdwenen is. Het is zelfs waarschijnlijk dat je partner in het geheim muziek van Frans gaat luisteren.

Bij jaloezie is het niet anders. Wanneer je je partner als bezit gaat behandelen dan dwing je hem of haar tot een keuze die niet gemaakt kan worden. Hoe moeilijker je het maakt, hoe slechter voor de relatie, hoe groter de kans dat ze zich verzetten en uiteindelijk vertrekken.

6. Stop het controlegedrag

Check je iedere dag welke foto’s je partner geliket heeft, controleer je stiekem de smartphone als je partner slaapt of volg je de locatie van je partner? Al deze acties zorgen ervoor dat je gerustgesteld wordt, maar ook dat de jaloezie juist erger wordt. Wie naar iets zoekt, wil het vinden. Als je het niet kunt vinden, dan blijf je zoeken totdat je iets vindt.

Als je minder jaloers wilt zijn, dan stop je met alle controleacties die onderdeel zijn geworden van je dagelijkse routine. Hoe meer je dit gedrag vertoont, hoe meer je je jaloezie blijft voeden.

7. Slaap er een nachtje over

Sta je op het punt om een reeks appjes op je partner af te vuren? Slaap er dan eerst een nachtje over. Hoewel de meningen verdeeld zijn of een nachtje slapen daadwerkelijk helpt, weet iedereen dat je de volgende dag minder boos bent na een meningsverschil de avond ervoor.¹¹ Hetzelfde geldt voor je gevoelens van jaloezie en de gedachten die je gek maken.

Wacht een dag voordat je je uitspreekt over je emoties. De kans is groot dat de sterke jaloerse emoties verdwenen zijn en je beter in staat bent om de situatie op de juiste manier te benaderen.

8. Praat over gevoelens en regels

Wie van zichzelf weet dat het jaloerse gedrag voor conflicten in een relatie kan zorgen, doet er goed aan om dit open en eerlijk met de partner te bespreken. Het helpt vaak al veel om aan aantal basisregels voor de relatie in te stellen, over welk gedrag in orde is en wat niet. Deze regels gelden niet alleen voor je partner maar ook voor jezelf.

Bijvoorbeeld, beiden mogen niet met iemand van het andere geslacht afspreken als de partner het niet weet. Elkaar inlichten over een drankje met een collega is dan al genoeg om een fikse ruzie te vermijden.

Door met je partner te praten over je gevoelens en emoties kun je veel relatieproblemen voorkomen.¹² Als je partner niet weet waar je jaloers om kunt worden, dan kan je partner je ook niet helpen om deze gevoelens te onderdrukken. Je wordt dan misschien boos op iemand die in eigen ogen niets fout doet. Door de achterliggende redenen te zoeken en deze met je partner te delen kun je leren omgaan met jaloezie.

9. Realiseer je dat er leven na de relatie is

Veel mensen die jaloers zijn proberen vast te houden aan de relatie alsof dit het enige van waarde in het leven is. Wat deze mensen vergeten is dat er voor en na de relatie leven is. Mensen gaan stiekem vreemd, verdwijnen in het niets en stellen groeien uit elkaar. Dat is het leven.

De relatie is misschien een belangrijk onderdeel van je leven maar dat betekent niet dat je niet zonder kunt. Je blijft niet voor altijd eenzaam achter als je relatie verbroken wordt. Ieder jaar melden honderden duizenden Nederlanders zich aan op dating apps en websites, klaar om een nieuwe relatie te beginnen. Realiseer je dat er al iemand op Tinder of Lexa zit te wachten tot je weer single bent.